به گزارش خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «چهارفصل» رحمان اکبری، کارشناس و‌پژوهشگر رسانه، در یک لایو آموزشی با تمرکز بر «نقش و سبک زندگی در عصر دیجیتال»، درباره تأثیرات عمیق رسانه‌های نوین بر ساختارهای شناختی و رفتاری جامعه، به‌ویژه کودکان و نوجوانان، به تفصیل سخن گفت و بر لزوم «سواد رسانه‌ای» به عنوان یک اصل حیاتی تأکید کرد.

کارشناس و‌پژوهشگر رسانه با دسته‌بندی رسانه‌های نوین شامل پیام‌رسان‌ها، وب‌سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی (مانند اینستاگرام، یوتیوب، روبیکا و...) و همچنین رسانه‌های تعاملی نظیر بازی‌های آنلاین، نقش این فضاها در شکل‌دهی به افکار و رفتار افراد را مورد بررسی قرار داد.

وی با بیان اینکه جهان دیجیتال مرزها را درنوردیده است، تصریح کرد: اگرچه این فضاها می‌توانند فرصت‌هایی برای ارتباطات جدید ایجاد کنند، اما فقدان «آداب استفاده» و «سواد رسانه‌ای» منجر به آسیب‌هایی جدی در سبک زندگی می‌شود.

تحریک سیستم عصبی و تضعیف منطق

اکبری با استناد به نظریه‌های روان‌شناختی رسانه، سازوکار اثرگذاری محتوای دیجیتال بر مغز را تشریح کرد. به گفته وی، استفاده نامناسب از فضای مجازی باعث تحریک بیش از اندازه سیستم عصبی سمپاتیک شده و در نتیجه، ترشح بیش از حد دوپامین، کنترل هیجانات را مختل می‌کند.

وی توضیح داد: «این تحریک باعث تحریک بخش لیمبیک (هیجانی) مغز می‌شود و به جای منطق، هیجانات ما تصمیم‌گیرنده اصلی می‌شوند. در این حالت، ما به جای تفکر منطقی، تحت تأثیر محتوای رنگارنگ و آمیخته با هیجان رسانه عمل می‌کنیم.»

الگوسازی پرخاشگری از دل بازی‌های آنلاین

یکی دیگر از محورهای مهم سخنان اکبری، اشاره به نظریه یادگیری اجتماعی بود. وی هشدار داد که ناخواسته، رفتارهای پرخاشگرانه از طریق محتوای سرگرمی به افراد منتقل می‌شود.

وی با ذکر مثال‌هایی از بازی‌های پرطرفدار مانند فری فایر (Free Fire)، بیان کرد: تمرین مکرر رفتارهای خشن در قالب بازی، به مرور زمان این رفتارها را در دنیای واقعی فرد نهادینه می‌کند.

کارشناس و‌پژوهشگر رسانه تصریح کرد: «کودکانی که در این بازی‌ها ساعات طولانی مشغول هستند، رفتارهایی را تکرار می‌کنند که در نهایت، ناخواسته پاداش‌هایی در زندگی واقعی‌شان دریافت می‌کنند، تا جایی که شاهد اختلال بدبینی دیجیتال در برخی کودکان هستیم.»

سبک زندگی غیر متعادل و زوال اعتماد به نفس

وی ناهنجاری‌های سبک زندگی ناشی از این فضا را یک زنگ خطر جدی دانست. وی با اشاره به آمار نگران‌کننده، اعلام کرد که در کودکان و نوجوانان، عدم تعادل و استفاده نادرست از رسانه به بیش از ۶۰ تا ۷۰ درصد رسیده است.

اکبری تأکید کرد: «ما با نوجوانانی روبرو هستیم که برای فرار از واقعیت و کسب احساس خودابرازی، به فضای مجازی پناه می‌برند. این امر منجر به گریز شدید از فعالیت‌های فیزیکی و ورزش شده و اعتماد به نفس آن‌ها در تعاملات واقعی تضعیف می‌گردد.»

وی افزود که این افراد در مواجهه با گفتگوی حضوری دچار مشکل شده و در تحلیل‌های خود دچار انحراف می‌شوند.

راهکار؛ رژیم رسانه‌ای فعالانه

کارشناس و‌پژوهشگر رسانه تأکید کرد: رسانه به خودی خود بد نیست، بلکه «فرصت» است، مشروط بر آنکه ما «رژیم رسانه‌ای» داشته باشیم و مصرف‌کننده منفعل نباشیم.

وی راهکار کلیدی را کسب سواد رسانه‌ای دانست تا بتوانیم هدف و منظور محتوای دریافتی را تحلیل کنیم.

اکبری خواستار شد: ارتباطات واقعی مانند ورزش، مطالعه و تعاملات چهره به چهره، حداقل ۸۰ درصد از زمان ما را به خود اختصاص دهد و استفاده از فضای مجازی به عنوان یک فرصت مدیریت‌شده باقی بماند، نه جایگزین زندگی واقعی.

وی تأکید کرد: اولین گام، تربیت نسل جدید با سواد رسانه‌ای هدفمند است تا بتوانند آسیب‌هایی نظیر اختلالات اضطرابی شایع و تغییرات جسمی-روانی (سایکو-سوماتیک) را کنترل کرده و از تبدیل شدن رسانه به تهدیدی برای سلامت نسل آینده جلوگیری نمایند.

پیامدهای روانی مصرف افسارگسیخته دیجیتال و ضرورت «رژیم رسانه‌ای»

کارشناس و‌پژوهشگر رسانه در ادامه سخنان خود، بر ابعاد عمیق‌تر اثرات منفی رسانه‌های دیجیتال بر ساختار روانی افراد، به‌ویژه در حوزه تنظیم هیجانات و سبک زندگی، متمرکز بود.

فرار از واقعیت و بحران اعتماد به نفس

وی در این بخش، به پدیده‌ای اشاره کرد: در آن افراد برای فرار از فشارهای دنیای واقعی و کسب «خودابرازی» ناکافی، به فضای مجازی پناه می‌برند. این فرار منجر به یک چرخه معیوب شده است،

گریز از واقعیت: فرد به شدت از فعالیت‌های واقعی مانند ورزش و تعاملات مستقیم گریزان می‌شود.

کاهش اعتماد به نفس: مدیریت رفتار در فضای واقعی دشوار شده و اعتماد به نفس فرد کاهش می‌یابد.

تأثیر سایکو-سوماتیک (روان‌تنی): این سبک زندگی ناسازگار، ریشه‌های جسمی و روانی جدیدی ایجاد می‌کند و شاهد عوارض جسمی نظیر سندرم روده تحریک‌پذیر هستیم.

کارشناس و‌پژوهشگر رسانه، فضای مجازی را در یک «مثلث» مورد ارزیابی قرار داد و تأکید کرد که اگر استفاده از رسانه‌ها جایگزین زندگی واقعی شود، اثرات بسیار مخربی به همراه خواهد داشت. وی دلیل این امر را برانگیختگی بیش از حد سیستم هیجانی دانست که مانع از تحلیل دقیق و قضاوت صحیح می‌شود.

غلبه منفعلانه بر محتوا و شیوع اختلالات اضطرابی

وی به وضعیت «مصرف منفعلانه» کاربران اشاره کرد و گفت: «متأسفانه ما بدون اینکه محتوایی را تحلیل کنیم، در فضای رقابت، صرفاً مصرف‌کننده منفعل هستیم.» این وضعیت در میان دانشجوها و دانشجویانی که انتخاب‌هایشان صرفاً مجازی شده، موجب بروز اختلالاتی شده است.

بنا بر اظهارات اکبری شایع‌ترین این اختلالات، اختلال اضطرابی فراگیر است که با علائمی نظیر ناخن جویدن و ناتوانی در کنترل هیجانات بروز می‌کند.

وی خاطرنشان کرد: «این افراد حتی در گفتگوی رو در رو دچار مشکل می‌شوند و نمی‌توانند یک پاراگراف ساده را به راحتی بیان کنند، زیرا مغزشان عادت به پردازش سریع و سطحی محتوای مجازی کرده است.»

اتاق‌های چت بسته و بلوغ انحرافی

کارشناس و‌پژوهشگر رسانه هشدار داد: محتوای نامناسب و استفاده از سریال‌های دنباله‌دار بدون توجه ذهنی، موجب بلوغ زودرس و انحرافات فکری و هیجانی در این گروه سنی می‌شود که جامعه باید تاوان سنگین آن را بپردازد.

وی تأکید کرد: کلید مدیریت این بحران، رژیم رسانه‌ای است. «رسانه فرصت است اگر ما بلد باشیم رژیم رسانه‌ای داشته باشیم.»

اکبری معیاری برای تعادل ارائه داد و گفت: اگر سبک زندگی ما به گونه‌ای باشد که مطالعه، ورزش و ارتباطات واقعی حدود ۸۰ درصد زمان را شامل شود و فضای مجازی در جایگاه خود قرار گیرد، مشکلی پیش نمی‌آید. اما اگر این نسبت برعکس شود، تهدید به سیستم عصبی و ذهنی وارد می‌شود.

وی تأکید نهایی بر ضرورت طراحی ابزارها و آموزش‌های رسانه‌ای از سنین پایین داشت و گفت: «باید بلد باشیم ساعات و میزان استفاده را مدیریت کنیم؛ زیرا استفاده بیش از حد از فضای مجازی برای هر رده سنی، آسیب‌های جبران‌ناپذیری به همراه خواهد داشت.»

کارشناس و‌پژوهشگر رسانه در آخرین بخش از تحلیل‌های خود پیرامون پیامدهای مصرف بی‌رویه فضای مجازی، محور اصلی بحث به تغییرات بنیادین در سبک زندگی و الگوی خواب و مسئولیت طراحان پلتفرم‌ها در قبال سلامت کاربران معطوف شد.

برهم‌خوردن ریتم شبانه‌روزی: از بیداری تا بی‌حالی صبحگاهی

وی با اشاره به وضعیت مراجعین خود، به تغییر اساسی در ریتم شبانه‌روزی (ساعت بیولوژیک) اشاره کرد: «بزرگسالانی داریم که تا ساعت شش صبح بیدار هستند و صبح با حالتی از بی‌حالی و سستی به روز خود می‌رسند.» این رها کردن نظم طبیعی زندگی، مستقیماً سلامت جسمی و روانی را تهدید می‌کند و نشان‌دهنده آن است که مصرف رسانه به یک «اعتیاد رفتاری» تبدیل شده که فرد و جامعه را از مدار طبیعی خارج می‌سازد.

اکبری به طور مستقیم به نقش دست‌اندرکاران و طراحان اشاره کرد و پرسید: «کدام دست‌اندرکارانی اجازه می‌دهند که سلامت نوجوانان و جوانان ما به این سمت تهدید شود؟» این سئوال، مسئولیت سازندگان پلتفرم‌ها و بازی‌ها را در برابر عوارض روانی و جسمی ناشی از طراحی‌هایی که مصرف بیش از حد را تشویق می‌کنند، برجسته ساخت.

رژیم رسانه‌ای و طراحی مسئولانه

وی مجدداً بر اهمیت رژیم رسانه‌ای و سواد رسانه‌ای تأکید کرد و گفت: اگرچه فضا می‌تواند تهدید باشد، اما در صورت رعایت «رژیم رسانه‌ای»، فرصت محسوب می‌شود.

کارشناس و‌پژوهشگر رسانه بیان داشت: سبک زندگی باید به گونه‌ای باشد که فعالیت‌های بنیادین مانند ورزش، مطالعه و ارتباطات واقعی، حدود ۸۰ درصد از زمان فرد را تشکیل دهند تا فضای مجازی تبدیل به تهدید نشود.

وی افزود: اولین قدم، آموزش سواد رسانه‌ای به رده‌های سنی بالاتر (والدین و مربیان) و سپس فشار بر دست‌اندرکاران برای طراحی موبایل‌ها و فضاهایی است که آسیب‌ها را به حداقل برسانند.

اکبری در پایان هشدار داد: استفاده بیش از حد، به ویژه با توجه به آسیب‌پذیری رده سنی نوجوانان، می‌تواند پیامدهای «جبران‌ناپذیر» به همراه داشته باشد.

انتهای خبر/