به گزارش پایگاه خبری چهارفصل، حدود20 سال پیش زمانی که چند تن از کارشناسان اداره صنایع دستی کهگیلویه و بویراحمد مشغول مطالعه بر روی وضعیت صنایع دستی منطقه بودند در روستای ” پازنان سپیدار” از توابع بویراحمد به پیرزنی هنرمند به نام “گل گل آزاد گل” برخوردند که مشغول بافت نوعی دست بافته زیبا و با ارزش بود.

ساخت این دست بافته را که اکنون گچمه نام دارد در آن زمان به جز وی کس دیگری نمی‌دانست. کارشناسان صنایع دستی کهگیلویه و بویراحمد بعد از این شناسایی و اطلاع یافتن از دانش بافت آن برای رواج این دست بافته و جلوگیری از نابودی این هنر جدید، کارگاهی آموزشی را با مربیگری همان هنرمند و در همان روستا راه اندازی کردند. تعدادی از بانوان علاقه مند به فراگیری این صنعت دستی در کارگاه آموزش دیدند و بدین ترتیب صنعت دستی گچمه رواج یافت.
دیری نگذشت که استاد مبتکر این هنر به دیدار حق شتافت، اما هنر ابتکاری وی با مرگش از میان نرفت و با تلاش دست اندرکاران صنایع دستی کهگیلویه و بویراحمد به نسل امروزی انتقال یافت.

بافت گچمه
 ترکیبی از بافت قالی و گلیم است بدین ترتیب که بعد از چله کشی در حاشیه و نقش آن از بافت قالی پیروی شده و بصورت گلهای برجسته بافته می‌شود. بافت زمینه نیز به صورت گلیم است که به همین خاطر” گل برجسته” آن معروف شده است.

کاربرد گچمه
میزان تولید گچمه بستگی به میزان سفارش به ویژه برای صادرات دارد. از گچمه به عنوان زیرانداز استفاده می‌شود و در بعضی جاها نیز در تزیین کار برد دارد.
 این هنر ارزشمند محصول دسترنج بانوان عشایر منطقه است که اکنون به بازارهای جهانی راه یافته است. هنر گچمه بافی علاوه برجنبه‌های هنری و زیبایی آن که برای استفاده کنندگان دارد، از نظر اقتصادی , اشتغال زایی از اهمیت ویژه ای برخوردار شود.
اگر چه هنوز به خاطر تولد تازه این هنر، برای بسیاری از مردم بافت گچمه تازگی دارد، اما گچمه به یکی از دست بافته‌های ارزشمند تبدیل شده است.
 به علت کیفیت بالای این دست بافته تجار آن را برای صادر کردن به خارج خریداری می‌نمایند و به همین خاطر میزان تولید آن بستگی به سفارش همین تجار دارد.
این هنر تازه تولد یافته نشانگر ذوق و سلیقه بانوان زحمتکش منطقه وغنی بودن سنتها و آداب و رسوم اهالی کهگیلویه وبویراحمد است.
 

بافت قالی و قالیچه

در سالهای متمادی در میان عشایر کهگیلویه و بویر احمد تکامل یافته است. بویژه بافت قالیچه در میان ایل نشینان و روستاییان بیشتر تولید می‌شود و به دلیل سهولت حمل و نقل طرفداران بیشتری دارد. قالی و قالیچه جزو وسایل ضروری زندگی ایل نشینان و جزو اصلی جهیزیه دختران می‌باشد. اجزای تشکیل دهنده قالی عبارتند از: پود، تار، پرزیا خواب قالی. در این استان جنس تارها از پنبه یا مخلوط پشم و مو است و جنس پودها از پشم یا پنبه می‌باشد. اما جنس پرز از پشم است و گاهی از کامواهای رنگی ( اکریلیک ) نیز استفاده می‌شود.

دستگاههای بافندگی قالی و قالیچه در غالب نقاط این استان ساده بوده و توسط خود بافندگان ساخته می‌شود و مثل سایر عشایر و ایالات ایران از نوع دار افقی است. برای بافت یک قالی ممکن است یک یا دو زن به اتفاق هم کار کنند. زنان بافنده استان کهگیلویه و بویر احمد با تلفیق ذوق و سلیقه خود و با بکار بردن نقوش و طرحهای عشایری قالیهایی می‌بافند که بسیار زیباست. این نقوش برگرفته از پیشینیان و نسل‌های قبلی است که به بافندگان امروزی انتقال یافته است و با نقوشی از طبیعت پیرامون خود و اشیاء خود و اشیاء مورد علاقه تولید کنندگان ترکیب و مزین شده است. تعدادی از این نقوش به دلیل مجاورت عشایر کهگیلویه و بویر احمد با عشایر قشقایی و بختیاری وارد بافته‌های این عشایر شده است.

یکی از نقوش تزیینی و قدیمی قالی‌های استان کهگیلویه و بویر احمد نقش حوض نام دارد. این نقشه مختص زمینه و متن قالی است. نقش حوض با استفاده خطوط شکسته فضاهای هندسی متن قالی بوجود می‌آید و بیشتر اوقات با نقوش گل خرده ( نقوشی کوچک مانند گل پنج پر ، چنگ) اطراف حوض‌ها و فضاهای خالی پر می‌شود. حوض انواع مختلفی دارد نقش حوض ساده: بیشتر در قالبهای قدیمی ( تقریباً 130 سال پیش) دیده می‌شود. این نقش از یک مربع ساده تشکیل شده و در پیرامون آن هیچ نوع گل خرده ای وجود ندارد و در وسط آن نقش چنگ را می‌توان دید.

نقش حوض چند ضلعی:
در این نوع نقش شکستگی خطوط بیشتر شده و اطراف و درون آن با خرده نقش پر شده است. در نمونه ای که تقریباً متعلق به 90 سال پیش است، نقش حوض شش ضلعی که در پیرامون و درون با خرده نقش مزین شده است، دیده می‌شود.

نقش حوض با نشان ساسانی:
این نقش در قالی هایی که تقریباً قدیمی هستند، وجود دارد.
چند حوض در وسط:
نمونه هایی از قالی‌های متعلق به 60 سال پیش به این طرف دیده شده است که نقش حوض‌های بزرگی در متن قالی و حوض‌های کوچکی پشت سر هم قرار گرفته اند.
حوض در حوض:
در این نقش تنوع شکستگی‌ها بیشتر شده و شکلی را پدید می‌آورند که به نقش حوض در حوض معروف است. این نمونه‌ها در 40 سال اخیر بیشتر دیده می‌شوند.

از دیگر نقوش رایج در استان کهگیلویه و بویر احمد نقش خشت می‌باشد. در این نوع نقش متن قالی به مربع‌های 20 × 20 سانتی متر تقسیم و درون هر مربع یک طرح مستقل از دیگری بافته می‌شود. پیرامون مربع‌ها با یک حاشیه ساده محاط شده است و درون خشت‌ها از شکل‌های ساده شده طبیعی و اشیای مورد علاقه بافندگان منقوش می‌گردد. سرو یکی از شکل‌های ساده شده طبیعی است که در میان خشت‌ها بافته می‌شود.

صنوبر و سرو که در جنگل‌های سرسبز این خطه به صورت تکه درخت دیده می‌شوند برای هنرمند قالیباف یاد آور سرسبزی جنگل و نمادی از شادابی و خرمی است. اصولاً سرو در هنر ایرانی به عنوان درخت مقدس و مظهر بهار و سرسبزی و مردانگی است. استفاده از سرو در تمدن آشوری و ایلامی و پس از آن در هخامنشی دیده شده است. سروهای قالی‌های عشایر کهگیلویه و بویر احمد به شکل یک سرو ایستاده با شاخه‌های افقی است.

این نوع سرو در حجاری‌های تخت جمشید نیز دیده می‌شود. نقوش حیوانات در قالی‌های کهگیلویه و بویر احمد نیز رایج است. حیواناتی از قبیل آهو، شیر، خرس، کبک که سمبل زیبایی، شجاعت محسوب می‌شوند. از نقوش حیوانات نقش شیر اهمیت ویژه ای دارد. در بعضی از قالی‌ها یک یا دو شیر بزرگ در وسط قالی و شیرهای کوچکی در اطراف شیر بزرگ قرار می‌گیرند که نشان دهنده شجاعت و عظمت شیر بزرگ در برابر دیگر شیرها است.

شیرهای بافته شده قالی‌های این خطه دارای یال و کوپال هستند. نقش سماور که در کنار نقش گیاهی بافته می‌شود و در سرتاسر متن قالی با تغییراتی در رنگ بافته می‌شود از نقوش دیگر قالی‌های عشایر استان کهگیلویه و بویر احمد است. از نقوش بکار رفته در قالی‌های عشایر از دو نقش نعلبکی و کله اسبی می‌توان نام برد که بیشتر در بافته‌های عشایر همجوار با عشایر قشقایی دیده می‌شود.

این نقش به موازات حاشیه قالی، بصورت دو ستون با سرستون اسبی شکل در دو طرف قالی قرار می‌گیرد و یادآور سرستون‌های تخت جمشید است. حاشیه قالی‌های بویر احمد بسیار ساده است و شامل نقوش سرو و زنگوله، پنجه خرسی، صنوبری، گلسرخی، کژدمی و پنجره ای می‌باشد. حاشیه‌های قالی‌های قدیمی دارای تنوع بیشتری است و از نقوش هندسی در آنها استفاده شده است.

گبه:

گبه زیر اندازی است گره دار با پرزهای بلند. مواد طبیعی به کار رفته در بافت آن سبب می‌شود در مقابل آفتاب از مقاومت بسیار خوبی برخوردار باشد. موی بز یا نخ پنبه ای و پشم مواد تشکیل دهنده گبه هستند. اندازه گبه معمولاً با عرض 1 تا 5/1 متر و طول 2 تا 5/2 متر است . طرح‌های به کار رفته در گبه متنوع و معمولاً از روی نقش‌های ذهنی صورت می‌گیرد. طرح‌های هندسی، مربع و مستطیل و لوزی و نقش شیر از نقوش مهم به کار رفته در گبه‌های کهگیلویه و بویراحمد است.

گبه کهگیلویه و بویر احمد، نوعی فرش با پرزهای بلند و چند پوده است که ابعاد آن حدود 150 در220 سانتی متر می‌باشد. جنس پرزگبه‌های قدیمی از پشم خود رنگ و جنس تار آن مخلوط پشم و مو و پود آن از پشم بود. گبه‌های رنگی که اخیراً در این استان بافته می‌شوند تار آنها گاهی از پنبه تهیه می‌شود . عشایر کهگیلویه و بویر احمد از گبه جهت فرش کردن چادرهایشان استفاده می‌کنند. در گذشته این محصول کمتر جهت فروش به بازار عرضه می‌شد و چون محصولی خود مصرفی بود و در بافت آن قید و بندهای رایج بازار را نداشتند، نقوش و رنگهای دلخواه و متناسب سلیقه خود را در بافت گبه بکار می‌بردند.

امروزه بعضی گبه بافان این استان مواد اولیه مصرفی را از سفارش دهندگان تحویل گرفته و در ازای بافت دستمزد دریافت می‌کنند. در طرح گبه از نقوش هندسی، بویژه نقوش حوضی شکل که به نقش حوض معروف است، بسیار استفادهمی‌شود . نقش حوض در گبه معمولاً از یک تا سه لوزی بزرگ در وسط و متن گبه تشکیل می‌شود. این نقش معمولاً در گبه‌های خود رنگ بکار می‌رود. نقش دیگری که در بیشتر گبه‌ها بکار می‌رود نقش چنگ است که هم در گبه‌های خود رنگ و هم در گبه‌های رنگی دیده می‌شود.

این نقش به صورت یک رو در گبه‌های خودرنگ و هم در گبه به کار می‌رود. چنگ یک رو نشان دهنده چنگی است که بازوهای آن به سمت خارج می‌باشد ولی بازو‌ها و زواید چنگ دورو هم به سمت داخل و هم به سمت خارج بافته می‌شود. گاهی چنگ در تمام سطح گبه، پشت سرهم و چسبیده به یکدیگر تکرار می‌شود و گاهی نیز به صورت گلهای جدا از هم در گبه به کار می‌رود. گبه دارای نقش‌های مختلفی است.

 نقش شیر: از دیگر نقوش گبه است که هم در گبه‌های رنگی و هم در گبه‌های خودرنگ کاربرد دارد. نقش شیرها گاهی به صورت تک و کوچک در بین گلهای متنوع کوچک و گل خرده‌ها بافته می‌شود. گاهی اوقات شیرها پشت سرهم به صورت کوچک تکرار می‌گردد. پاره ای اوقات نیز شیرها بزرگ هستند و بصورت یک شیر تنها یا دو شیر نشسته روبروی هم یا ایستاده که شمشیری در دست دارند. به نشانه قدرت و جنگجویی دیده می‌شوند فضای اطراف شیرها نیز با گلهای کوچک پر می‌شود.

نقش قاب قرآنی: این نقش که همان نقش بوته است ، بدلیل تزئینات بوته‌ها در اطراف قرآن‌ها به نام قاب قرآنی معروف است و در گبه‌های رنگی یا خود رنگ بکار می‌رود. گاهی اوقات تمام سطح گبه را می‌پوشاند. این نقش از روزگاران قدیم بر روی انواع دستبافت‌ها مانند قلمکار، قالی و ترمه بکار رفته و رایج‌ترین نوع آن به « بته جقه ای» مشهور شده است.

نقش گل و بلبل: در این نقش که از رایج‌ترین نقوش گبه‌های عشایر کهگیلویه و بویر احمد است، دو بلبل روبروی یکدیگر بر روی یک شاخه گل که گل‌های آن همان نیم گل‌های هشت پر است ، نشسته اند.

نقش گل خرده: از نقوشی است که در گبه‌های خود رنگ استان کهگیلویه و بویر احمد رایج است. گل خرده‌ها از نقوش متنوعی مانند چنگ و ستاره تشکیل می‌شوند و متن گبه با این نقوش کوچک و با نظمی خاص پر می‌شود. از دیگر نقوش این استان که در گبه‌های رنگی و خود رنگ عشایر بکار می‌رود ، نقش ستاره است که در کنار یکدیگر بافته شده و حد فاصل آنها شکلی شبیه لوزی ایجاد می‌شود.

 نقش کاجی: نقش کاج که مانند سرو مظهر سرسبزی و جوانی و زندگی است در گبه‌های عشایر استان کهگیلویه و بویر احمد به صورت درخت‌های کاج جدا از یکدیگر تمام متن گبه را می‌پوشاند. نقش کاجی در بعضی از گبه‌های خودرنگ مناطق تولید گبه (از جمله سربیشه) دیده می‌شود.

نقش گل کلمید: این نقش شبیه کلم باز شده است . این نگاره شباهت زیادی به گل شاه عباسی بدون ساقه و برگ دارد.

نقش سماوری: این نقش در تمام متن گبه تکرار می‌شود . در کنار ورودی سماورها نقش سروی که سر آن کمی خم شده است ، دیده می‌شود. نقش سماوری روی گبه‌ها با نقش سماوری قالی‌ها متفاوت است.حاشیه گبه‌های کهگیلویه و بویر احمد مانند حاشیه قالی ساده ولی هندسی‌تر است. از معروف‌ترین و زیباترین حاشیه‌ها می‌توان از حاشیه شیری، حاشیه خشت، حاشیه گل، حاشیه چنگ و حاشیه کژدمی نام برد. 

گلیم

گلیم یکی از دست بافته‌های مهم و اصلی مردم در کهگیلویه و بویراحمد است که بسیاری از خانواده‌ها به ویژه در مناطق روستایی و عشایری این استان از طریق آن امرار معاش می‌کنند.
این دست بافته نیز همانند سایر صنایع‌دستی این استان دارای خصوصیات، ویژگی ها، ظرافت‌ها و زیبایی‌های منحصر به فردی است.
بافت گلیم در استان کهگیلویه و بویراحمد دارای قدمت چندین ساله است.

در زمینه نحوه بافت این صنعت دستی باسد گفت که پس از اتمام چله‌کشی کار بافت گلیم آغاز می‌شود.
چله‌کشی یعنی استفاده از نخهای تابیده شده تار در بافت صنایع‌دستی و دست بافته‌ها که جنس آنان معمولا از پشم یا موی بز است.
طرحها و نقشه‌های بکار رفته در بافت گلیم معمولا به صورت ذهنی است و به همین دلیل بافنده در هنگام بافت آن از ذهن خود استفاده کرده و طرحهایی را که از قبل دیده و یا از بزرگان خود به ارث برده بر روی گلیم پیاده می‌کند.
معمولا بسیاری از طرحها و نقشه‌های بکار رفته در بافت گلیم در استان کهگیلویه و بویراحمد سنتی است و از نقش مایه‌هایی که در زندگی روزمره یک بافنده وجود دارد، استفاده می‌شود.
اندازه گلیم‌های بافته شده در این استان معمولا یک در ‪ ۱/۵متر و یا ‪۱/۵ در دو متر است البته گاهی اوقات در اندازه‌های بزرگتر دو در سه متر نیز تولید و عرضه می‌شود.
برای تولید هر مترمربع گلیم حدود ‪ ۱/۵کیلوگرم پشم و یک کیلوگرم پنبه یا موی بز استفاده می‌شود.در بافت گلیم گره وجود ندارد و فقط نخهای رنگی به صورت یک در میان از بین تارها عبور می‌کند.
موارد مصرف گلیم شامل زیرانداز و تابلوفرش به منظور تزیین منازل است.

رنگهای بکار رفته در بافت گلیم به صورت سنتی و گیاهی است و معمولا از رنگهای گیاهان موجود در طبیعت استفاده می‌شود.
گلیم بافی در این استان بیشتر توسط زنان و دختران عشایر و روستایی و در بیشتر مناطق استان بافته می‌شود. سابقه گلیم بافی در این استان بسیار طولانی و شباهت زیادی به گلیم بافی در استان فارس دارد. از مراکز مهم گلیم بافی می‌توان موردراز علیا، موردراز سفلی، گنجه کان، یوسف آباد، سپیدار و تنگ سرخ در نزدیک یاسوج و منطقه سادات محمودی در 105 کیلومتری یاسوج را نام برد. منطقه مهم دیگر تولید گلیم منطقه "بهمنی" سردسیر از توابع دهدشت واقع در 250 کیلومتری یاسوج را نام برد. منطقه مهم دیگر تولید گلیم منطقه دوگنبدان نیز در نقاطی مانند سربیشه، بید زرد، دره پلنگی بافت گلیم رواج دارد. در بی بی حکیمه در 85 کیلومتری دو گنبدان که منطقه ای عشایری است، بافت گلیم از رونق ویژه ای برخوردار است. نقوش بکار رفته در گلیم‌های عشایری استان کهگیلویه و بویر احمد بسیار متنوع است که از میان آنها می‌توان به نقش شانه یا شونه اشاره کرد. این نقش در اکثر نقاط استان در بافت گلیم بکار می‌رود ولی در هر منطقه با منطقه دیگر متفاوت است.
 نقش لوزی: نقشایه دیگری است که در گلیم‌های عشایر استان دیده می‌شود. تنوع رنگ آمیزی و تنوع نقش لوزی در مناطق تولید گلیم، بویژه در مناطق سادات محمودی بسیار چشم گیر است.
 نقش آغاجری: یکی دیگر از نقوش رایج در گلیم این استان است که همیشه در ترکیب بندی افقی به کار می‌رود احتمال دارد بدلیل مجاورت عشایر این استان با عشایر قشقایی این نقش از گلیم‌های آنها اقتباس شده باشد.
نقش چهارپر: از نقوش بسیار جالب گلیم‌های این منطقه است که معمولاً بصورت تک گل‌های مجزا از یکدیگر در ترکیب بندی‌های افقی و لوزی دیده می‌شود. 
نقش خراسانی: این نقش که معمولاً در ترکیب بندی افقی گلیم‌های عشایری به کار می‌رود به دو شکل متفاوت مشاهده شده است. 
نقش چنگ: نقش زیبایی است که زینت بخش بسیاری از گلیم‌های منطقه است و اغلب درترکیب بندی لوزی مشاهده می‌شود. دیگر نقوش بکار رفته در گلیم‌های این خطه عبارتند از: نقش پرنده ، نقش دانه بیگی، نقش گل تهرانی و نقش فی البداهه. حاشیه گلیم‌های استان کهگیلویه و بویر احمد بسیار ساده است و تنوع کمتری در آن دیده می‌شود . معروف‌ترین حاشیه‌ها عبارتند از: حاشیه خراسانی، حاشیه هفت و هشت، حاشیه کتابی و حاشیه بندروی

انتهای پیام